Làm gì khi bị dị ứng thuốc ở người già?

Người già được hiểu là những người từ 65 tuổi trở lên. Theo thống kê, tỷ lệ mắc các bệnh dị ứng ở người già ước tính khoảng 5 đến 10%. Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh dị ứng bao gồm tuổi già hoặc các vấn đề về trí nhớ. Vì vậy, dị ứng thuốc ở người già thường xảy ra hơn so với người trẻ tuổi.

Dị ứng thuốc ở người già là gì?

Dị ứng thuốc ở người già được hiểu là dị ứng thuốc xảy ra ở người từ 65 tuổi trở lên. Dị ứng thuốc là phản ứng bất thường của hệ miễn dịch của cơ thể với một loại thuốc. Bất kỳ loại thuốc nào cũng có thể gây dị ứng thuốc với dấu hiệu và triệu chứng phổ biến nhất của dị ứng thuốc là nổi mề đay, phát ban, sốt hoặc có thể dẫn đến tử vong. 

Ở người già, tỷ lệ dị ứng thuốc cao hơn và khả năng hồi phục cũng chậm hơn so với người trẻ tuổi, yếu tố nguy cơ lớn nhất là do sự suy giảm miễn dịch.

Nguy cơ và tỷ lệ dị ứng thuốc ở người già

Nguy cơ dị ứng thuốc ở người già cao hơn bình thường bởi các nguy cơ sau:

Dùng nhiều thuốc điều trị

Cùng với sự suy giảm khả năng miễn dịch, người già dễ mắc nhiều bệnh hơn, do đó thuốc điều trị cũng được dùng nhiều hơn. Thống kê cho thấy tần suất tương tác thuốc từ 3 - 5% khi dùng từ 2 loại thuốc trở lên và lên đến 20% khi dùng 10 đến 20 loại thuốc. Nguy cơ tương tác thuốc tăng theo số lượng thuốc sử dụng đồng thời.

Phải sử dùng nhiều loại thuốc một cách thường xuyên

Vấn đề về trí nhớ, não, căng thẳng

Những thay đổi liên quan đến tuổi tác xảy ra ở tất cả các bộ phận của cơ thể, bao gồm cả não. Sự hình thành các gốc tự do và tình trạng viêm tăng lên cùng với những thay đổi trong chất dẫn truyền thần kinh ảnh hưởng đến giao tiếp giữa các tế bào thần kinh. Các bệnh thoái hóa thần kinh, suy giảm nhận thức, trầm cảm và kém tuân thủ là một trong những phát hiện về thần kinh chính ở người cao tuổi.

Căng thẳng làm giải phóng hormone và các phân tử khác, bao gồm cả histamine, dẫn đến các triệu chứng dị ứng. Mặc dù căng thẳng không thực sự là nguyên nhân gây ra dị ứng, nhưng nó có thể làm cho phản ứng dị ứng trở nên tồi tệ hơn bằng cách tăng giải phóng histamine.

Do đó, căng thẳng và dị ứng tăng cường lẫn nhau. Lão hóa được coi là hậu quả của việc tích tụ suốt đời tác động của các tác nhân gây căng thẳng như tác nhân vật lý (UV), chuyển hóa (ROS) và miễn dịch (kháng nguyên), mà cơ thể không thể chống lại, dẫn đến tổn thương mô, viêm mãn tính và có thể xảy ra. dị ứng.

Càng lớn tuổi, khả năng ghi nhớ của người già càng giảm, khả năng nhầm lẫn tăng lên. Vì vậy, khi dùng nhiều thuốc cùng lúc, việc sử dụng thuốc, liều lượng, cách dùng, tác dụng phụ của thuốc, quá liều, điều trị không thích hợp, theo dõi không đầy đủ, không tuân thủ và tương tác thuốc cũng dễ bị sai sót hơn. 

Thay đổi đường hô hấp

Ở người cao tuổi quan sát thấy một số thay đổi về giải phẫu và sinh lý của cả đường hô hấp trên và dưới. Niêm mạc mũi dễ bị khô hơn có thể làm trầm trọng thêm tình trạng tắc mũi, ngứa, hắt hơi là những triệu chứng điển hình của viêm mũi dị ứng.

Thay đổi cấu trúc da

Lão hóa da được đặc trưng bởi sự mất nước và hậu quả là teo da và biểu bì và tính toàn vẹn về cấu trúc và chức năng, với chức năng hàng rào da bị thay đổi và giảm đáp ứng miễn dịch, đặc biệt là do các thành phần của suy giảm mạch máu nền ngoại bào và dẫn đến rối loạn chuyển hóa và stress oxy hóa. Đây là rào cản cho sự phục hồi của ở người cao tuổi, dẫn đến sự xâm nhập của chất gây dị ứng vào các mô một cách dễ dàng.

Các yếu tố khác

• Yếu tố di truyền.
• Mất cân bằng nội tiết tố.
• Viêm nhiễm.

Từ những nguy cơ trên, người già dễ mắc các vấn đề trong sử dụng thuốc, từ đó, việc dị ứng thuốc cũng dễ mắc phải, thậm chí vì sử dụng nhiều thuốc và suy giảm miễn dịch khiến cho việc xác định loại thuốc bị dị ứng và khả năng hồi phục cũng khó khăn hơn.

Nguyên nhân gây dị ứng thuốc ở người già

Quá trình lão hóa của hệ thống miễn dịch là sự lão hóa tự nhiên theo tuổi mà ai cũng phải trải qua. Sự lão hóa này chính là sự già hóa của tế bào, cơ quan, hệ thống miễn dịch trong cơ thể dẫn đến giảm khả năng chống lại các yếu tố ngoại lai xâm nhập vào cơ thể. Bình thường, cơ thể bị viêm nhiễm nhẹ có thể tự khỏi mà không cần dùng thuốc nhờ hệ thống miễn dịch. Khi hệ thống này già yếu, khả năng chống lại tác nhân có hại cho cơ thể cũng giảm, do đó người già dễ mắc nhiều bệnh hơn, và khả năng phục hồi cũng chậm hơn bình thường.

Các nghiên cứu lâm sàng đã chứng minh sự sụt giảm lượng globulin miễn dịch E (IgE) trong huyết thanh làm tăng sự nhạy cảm với chất gây dị ứng ở người già, tức là nguy cơ dị ứng cao hơn. Sự suy giảm dần dần của hầu hết các chức năng của hệ thống miễn dịch đi kèm với sự lão hóa. Ở người lớn tuổi, từ lâu người ta đã nhận ra rằng tổng lượng IgE thấp hơn so với ở những người trẻ tuổi. Tuy nhiên, ở những người lớn tuổi có nồng độ IgE tương đối cao hơn, bệnh dị ứng có thể được tìm thấy với tỷ lệ cao hơn. 

Một số thành phần như kẽm, vitamin D đóng một vai trò liên quan trong việc duy trì phản ứng miễn dịch. 

• Nguyên tố vi lượng thiết yếu kẽm (Zn) đóng một vai trò quan trọng đối với hiệu quả miễn dịch nhằm kéo dài tuổi thọ và tăng cường sức khỏe. Khi lão hóa, kẽm trong tế bào bị thay đổi dẫn đến hàm lượng kẽm thấp nên suy giảm miễn dịch. 
• Nồng độ vitamin D trong huyết thanh thường thấp hơn ở những người già so với những người trẻ tuổi. Calcitriol, dạng hoạt động của vitamin D, ảnh hưởng đến khả năng miễn dịch bẩm sinh. Khi lão hóa, nồng độ vitamin D giảm cũng góp phần làm suy giảm miễn dịch.

Triệu chứng dị ứng thuốc ở người già

Khởi phát viêm da

Những thay đổi của da ở người cao tuổi (teo, khô, v.v.) làm khởi phát bệnh viêm da tiếp xúc dị ứng và viêm da dị ứng. Theo quan điểm dịch tễ học, sự khởi phát của mề đay có liên quan đến các bệnh dị ứng, đặc biệt là do thuốc.

Các phản ứng có hại của thuốc là những khó khăn trong chẩn đoán ở những bệnh nhân dùng nhiều loại thuốc. Một số loại thuốc, chẳng hạn như thuốc chẹn β, thuốc ức chế men chuyển và NSAID (đặc biệt là axit acetyl salicylic), là những yếu tố có liên quan đến nguy cơ sốc phản vệ.

Sốc phản vệ

Sốc phản vệ là một phản ứng quá mẫn nghiêm trọng và có khả năng gây tử vong, có thể ảnh hưởng đến bệnh nhân ở mọi lứa tuổi. Người cao tuổi khác với các nhóm tuổi khác về các yếu tố nguy cơ vì có thể xảy ra các bệnh lý đi kèm đáng kể, chẳng hạn như bệnh tim mạch hoặc mạch máu não, tăng huyết áp và rối loạn nhịp tim. Do đó bệnh nhân cao tuổi phải được coi là đặc biệt dễ bị sốc phản vệ.

Trong một nghiên cứu dịch tễ học ở Hoa Kỳ, tuổi có liên quan đáng kể nhất đến tử vong do sốc phản vệ, với tỷ lệ tử vong cao nhất ở những người từ 75 đến 84 tuổi.

Quá mẫn ở da

Triệu chứng dị ứng thuốc thường gặp là quá mẫn ngoài da, ví dụ như phát ban, nổi mẩn đỏ, ngứa, mề đay.

Trong số tất cả các phản ứng có hại của thuốc, phản ứng qua trung gian miễn dịch (dị ứng) chiếm thiểu số, nhưng khi phản ứng thuốc trên da xảy ra thường xuyên hơn, đó là phản ứng dị ứng do thuốc gây ra. Có thể quan sát thấy nhiều tổn thương khác nhau do phản ứng dị ứng da do thuốc gây ra, và việc nhận biết các dạng da khác nhau là cơ bản để chẩn đoán và xử trí các tình trạng dị ứng này.

Các hình ảnh lâm sàng khác nhau về phản ứng có hại của thuốc trên da ở người cao tuổi được mô tả, thay đổi từ viêm da tiếp xúc (chủ yếu do tác nhân tại chỗ) đến mề đay, phát ban lichenoid, phát ban dạng morbilliform, viêm mạch da và các phản ứng tự miễn do thuốc, bao gồm lupus ban đỏ, bóng nước pemphigoid và pemphigus liên quan đến việc sử dụng các tác nhân toàn thân.

Sử dụng thuốc bôi thường xảy ra dị ứng nhiều hơn so với đường uống. Ngoài ra, các loại thuốc dùng đường tiêm và đường hít cũng có thể gây ra các phản ứng trên da. Khi quan sát các tổn thương dạng morbilliform, lichenoid hoặc mề đay có hoặc không kèm theo vết chàm, trên da của những người lớn tuổi có phát ban ngứa, chẩn đoán rất có thể là phản ứng có hại với thuốc toàn thân.

Dị ứng gây phát ban ở người lớn tuổi

Một số triệu chứng khác

• Phù mạch dị ứng (phù Quincke).
• Chứng mất bạch cầu hạt.
• Bệnh huyết thanh.
• Viêm da dị ứng tiếp xúc.
• Đỏ da toàn thân.
• Hồng ban nút.
• Hồng ban nhiễm sắc cố định.
• Ban dạng mụn mủ cấp tính.
• Phản ứng dị ứng thuốc toàn thể có tăng bạch cầu ái toan (DRESS hoặc DiHS).
• Hồng ban đa dạng. 
• Hội chứng Stevens - Johnson.
• Hội chứng Lyell - Hội chứng hoại tử tiêu thượng bì nhiễm độc.

Hình ảnh sẩn ban hình bia bắn

Cách xử trí dị ứng thuốc ở người già

Các biện pháp can thiệp dị ứng thuốc có thể được chia thành hai cách chung:

• Điều trị các triệu chứng dị ứng hiện tại.
• Phương pháp giải dị ứng.

Điều trị các triệu chứng hiện tại

• Ngưng dùng thuốc nghi ngờ gây dị ứng.
• Dùng thuốc kháng histamine để giảm triệu chứng ngứa, dị ứng.
• Dùng thuốc corticoid dạng uống hoặc tiêm có thể được sử dụng để điều trị chứng viêm liên quan đến các phản ứng nghiêm trọng hơn.
• Điều trị sốc phản vệ nếu có.

Phương pháp giải dị ứng

Trong trường hợp xác định được loại thuốc gây dị ứng, bệnh nhân sẽ được cấp thẻ dị ứng. Thẻ này sẽ cung cấp thông tin về thuốc gây dị ứng hoặc chất gây dị ứng để giúp nhân viên y tế biết tiền sử dị ứng của người bệnh, tránh dùng lại thuốc đó.

Trường hợp cần phải dùng lại thuốc đã gây dị ứng vì không có thuốc thay thế và dị ứng của thuốc gây ra nhẹ, có thể kiểm soát được thì bác sĩ sẽ áp dụng phương pháp giải dị ứng, tức là sẽ dùng lại thuốc đã gây dị ứng với lượng nhỏ và tăng liều từ từ để xem đáp ứng của bệnh nhân. Nếu bệnh nhân đáp ứng tốt thì sẽ cho dùng lại thuốc đã gây dị ứng, nếu phản ứng dị ứng nghiêm trọng hơn thì bác sĩ sẽ cân nhắc ngưng dùng thuốc đó và lựa chọn phương án điều trị khác phù hợp hơn.

Cách kiểm soát và xử trí khi bị dị ứng thuốc tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của dị ứng. 

Cần phải thận trọng khi dùng thuốc vì nguy cơ dị ứng thuốc ở người già cao hơn người trẻ tuổi

Dị ứng thuốc ở người già thường xảy ra hơn so với người trẻ. Ngoài ra phản ứng dị ứng cũng nặng nề và khó hồi phục hơn. Vì vậy, khi có bất kỳ dấu hiệu dị ứng thuốc nào dù nhẹ như nổi mề đay hoặc ngứa thì cũng phải ngưng thuốc ngay lập tức và liên hệ với các trung tâm y tế gần nhất để được hỗ trợ.

Thục Hiền

Nguồn tham khảo: Tổng hợp