Sỏi thận: Triệu chứng, nguyên nhân và cách điều trị

Bệnh sỏi thận là tình trạng hình thành các chất cặn cứng từ khoáng chất và muối bên trong thận. Nguyên nhân gây ra bao gồm chế độ ăn uống, thực phẩm chức năng và thuốc. Khi nước tiểu cô đặc, các khoáng chất kết tinh và kết dính với nhau. Triệu chứng bao gồm đau, buồn nôn, rét run, và máu trong nước tiểu. Điều trị có thể bằng thuốc, nước uống, hoặc phẫu thuật

Những triệu chứng của sỏi thận

Biểu hiện khi thận có sỏi sẽ có những triệu chứng rõ rệt như:

• Đau dữ dội: Đau là triệu chứng phổ biến nhất của bệnh sỏi thận. Cơn đau thường xuất hiện ở vùng thắt lưng, có thể lan xuống bụng dưới và các khu vực xung quanh. Mức độ đau có thể thay đổi, tăng lên đột ngột khi sỏi di chuyển trong niệu đạo.
• Buồn nôn và nôn mửa: Cơn đau do sỏi thận có thể kích hoạt phản ứng buồn nôn và nôn mửa.
• Sốt: Nếu có nhiễm trùng tiết niệu kèm theo, bệnh nhân có thể sốt cao.
• Hematuria (tiểu ra máu): Máu có thể xuất hiện trong nước tiểu do sỏi làm tổn thương niêm mạc của các cơ quan tiết niệu như thận, niệu quản.
• Co thắt: Sỏi thận có thể gây co thắt ở niệu quản, dẫn đến cảm giác đau và khó chịu.
• Khó tiểu: Sỏi có thể gây tắc nghẽn dòng chảy của nước tiểu, khiến việc đi tiểu trở nên khó khăn hoặc đau đớn.

Những triệu chứng này có thể biến đổi về cường độ và vị trí tùy thuộc vào vị trí và kích thước của sỏi. Việc theo dõi sát sao và can thiệp y tế kịp thời là rất quan trọng để quản lý các triệu chứng và ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng

Tìm hiểu thêm: Cách nhận biết bệnh sỏi thận nhanh chóng qua các triệu chứng

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu có bất kỳ triệu chứng sỏi thận nào nêu trên xảy ra, bạn nên liên hệ ngay với bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn. Chẩn đoán và điều trị sỏi thận sớm sẽ giảm nguy cơ tăng nặng của bệnh và giúp bạn mau chóng hồi phục sức khỏe.

Những ai có nguy cơ mắc phải sỏi thận?

Những đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh sỏi thận bao gồm:

• Những người có tiền sử gia đình mắc sỏi thận.
• Nam giới thường có nguy cơ cao hơn phụ nữ.
• Những người béo phì hoặc có chế độ ăn uống cao protein, natri, và/hoặc đường.
• Những người không uống đủ lượng nước cần thiết mỗi ngày.
• Những người mắc bệnh tiểu đường, gout hoặc có các bệnh về tiêu hóa như bệnh Crohn.
• Những người sử dụng một số loại thuốc như thuốc lợi tiểu và chống acid uric.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải sỏi thận

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc sỏi thận, bao gồm:

• Lịch sử gia đình hoặc cá nhân. 
• Mất nước: Uống không đủ nước mỗi ngày có thể làm tăng nguy cơ bị sỏi thận. Những người sống ở vùng khí hậu khô, ấm vàn hững người đổ mồ hôi nhiều có thể có nguy cơ mắc bệnh cao hơn những người khác.
• Một số chế độ ăn kiêng: Ăn một chế độ ăn giàu protein, natri (muối) và đường có thể làm tăng nguy cơ mắc một số loại sỏi thận. Điều này đặc biệt đúng với chế độ ăn nhiều natri. Quá nhiều muối trong chế độ ăn uống sẽ làm tăng lượng canxi mà thận phải lọc và làm tăng đáng kể nguy cơ bị sỏi thận.
• Béo phì: Chỉ số khối cơ thể (BMI) cao, vòng eo lớn và tăng cân có liên quan đến việc tăng nguy cơ sỏi thận.
• Các bệnh tiêu hóa và phẫu thuật: Phẫu thuật cắt bỏ dạ dày, bệnh viêm ruột hoặc tiêu chảy mãn tính có thể gây ra những thay đổi trong quá trình tiêu hóa ảnh hưởng đến sự hấp thụ canxi và nước của bạn, làm tăng lượng chất tạo sỏi trong nước tiểu.
• Các tình trạng y tế khác như nhiễm toan ống thận, cystin niệu, cường cận giáp và nhiễm trùng đường tiết niệu lặp đi lặp lại cũng có thể làm tăng nguy cơ bị sỏi thận.
• Một số chất bổ sung và thuốc, chẳng hạn như vitamin C, thực phẩm chức năng, thuốc nhuận tràng (khi sử dụng quá mức), thuốc kháng axit dựa trên canxi và một số loại thuốc dùng để điều trị chứng đau nửa đầu hoặc trầm cảm, có thể làm tăng nguy cơ bị sỏi thận.

Nguyên nhân của bệnh sỏi thận bao gồm nhiều yếu tố khác nhau, từ lối sống, các bệnh lý đến những vấn đề bẩm sinh và nhiễm trùng:

• Chế độ ăn uống: Một chế độ ăn giàu oxalat và canxi, hoặc sử dụng lâu dài một số loại thuốc có thể góp phần vào sự hình thành sỏi thận.
• Nhiễm trùng đường tiết niệu: Nhiễm trùng tái đi tái lại tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập và gây viêm đường tiết niệu dai dẳng, từ đó dẫn đến lắng đọng và hình thành sỏi.
• Rối loạn bẩm sinh hoặc dị dạng: Các rối loạn bẩm sinh hoặc dị dạng đường tiết niệu có thể ngăn chặn sự thoát nước tiểu, dẫn đến lắng đọng và tích tụ sỏi.
• Phì đại tuyến tiền liệt: Ở bệnh nhân nam, phì đại tuyến tiền liệt có thể gây cản trở dòng chảy của nước tiểu, làm cho nước tiểu bị ứ đọng và dẫn đến hình thành sỏi.
• Hệ tiết niệu: Bất kỳ bất thường nào trong hệ tiết niệu, bao gồm cả dị tật bẩm sinh hoặc các vấn đề mắc phải như u xơ tử cung và túi thừa, đều có thể gây tích tụ nước tiểu và tạo điều kiện cho sự kết tinh.
• Sự cô đặc nước tiểu: Uống không đủ nước khiến nước tiểu trở nên quá cô đặc, dẫn đến nồng độ các tinh thể trở nên bão hòa và dễ hình thành sỏi.
• Lắng đọng tinh thể: Các giả thuyết cho rằng sự lắng đọng tinh thể trong nước tiểu là nguyên nhân chính dẫn đến sự hình thành sỏi thận.

Những yếu tố trên có thể kết hợp với nhau tạo ra điều kiện thuận lợi cho sự hình thành sỏi thận, vì vậy việc duy trì chế độ ăn uống hợp lý, uống đủ nước, và điều trị các bệnh lý liên quan kịp thời là cần thiết để phòng ngừa bệnh.

Tìm hiểu thêm: Nguyên nhân sỏi thận: Quá trình hình thành sỏi thận

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của sỏi thận

Chế độ sinh hoạt:

• Tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ trong việc điều trị. 
• Duy trì lối sống tích cực, hạn chế sự căng thẳng.
• Liên hệ ngay với bác sĩ khi cơ thể có những bất thường trong quá trình điều trị.
• Thăm khám định kỳ để được theo dõi tình trạng sức khỏe, diễn tiến của bệnh và để bác sĩ tìm hướng điều trị phù hợp trong thời gian tiếp theo nếu bệnh chưa có dấu hiệu thuyên giảm.
• Bệnh nhân cần lạc quan. Tâm lý có ảnh hưởng rất lớn đến điều trị, hãy nói chuyện với những người đáng tin cậy, chia sẻ với những thành viên trong gia đình, nuôi thú cưng hay đơn giản là đọc sách, làm bất cứ thứ gì khiến bạn thấy thoải mái.

Chế độ dinh dưỡng:

• Uống nước trong ngày: Đối với những người có tiền sử sỏi thận nên uống đủ nước để thải khoảng 2,1 lít (2 lít) nước tiểu mỗi ngày. Bác sĩ có thể yêu cầu bạn đo lượng nước tiểu để đảm bảo rằng đang uống đủ nước.
• Nếu sống ở nơi có khí hậu khô, nóng hoặc thường xuyên tập thể dục, có thể cần uống nhiều nước hơn nữa để sản xuất đủ nước tiểu. Nếu nước tiểu nhạt và trong, có thể đã uống đủ nước.
• Ăn ít thức ăn giàu oxalat hơn: Nếu có xu hướng hình thành sỏi canxi oxalat, nên hạn chế thực phẩm giàu oxalat bao gồm đại hoàng, củ cải đường, đậu bắp, rau bina, củ cải Thụy Sĩ, khoai lang, các loại hạt, trà, sô cô la, hạt tiêu đen và các sản phẩm từ đậu nành.
• Chọn chế độ ăn ít muối và đạm động vật: Giảm lượng muối ăn và chọn các nguồn protein vô ích, chẳng hạn như các loại đậu. Cân nhắc sử dụng chất thay thế muối.
• Tiếp tục ăn thực phẩm giàu canxi, nhưng thận trọng với thực phẩm bổ sung canxi. Canxi trong thực phẩm không ảnh hưởng đến nguy cơ sỏi thận.

Phương pháp phòng ngừa sỏi thận hiệu quả

Để phòng ngừa bệnh sỏi thận hiệu quả, bạn có thể tham khảo một số gợi ý dưới đây:

• Uống nhiều nước: Uống đủ lượng nước mỗi ngày để sản xuất khoảng 2,5 lít nước tiểu. Điều này giúp giảm sự bão hòa của các khoáng chất trong nước tiểu, giảm nguy cơ hình thành sỏi.
• Giảm lượng muối: Hạn chế tiêu thụ muối trong chế độ ăn uống để giảm lượng canxi trong nước tiểu, từ đó giảm nguy cơ hình thành sỏi.
• Chế độ ăn uống cân bằng: Giảm lượng protein động vật và thực phẩm giàu oxalate như cải bó xôi, cà chua, sô cô la, và các loại hạt. Bổ sung đủ canxi từ thực phẩm có thể giúp giảm lượng oxalate hấp thụ.
• Duy trì cân nặng khỏe mạnh: Tránh béo phì bằng cách duy trì chế độ ăn uống cân bằng và hoạt động thể chất đều đặn.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán sỏi thận

Một số xét nghiệm giúp chẩn đoán sỏi thận:

• Xét nghiệm máu: Xét nghiệm máu có thể cho thấy nồng độ canxi hoặc axit uric trong máu.
• Xét nghiệm nước tiểu: Xét nghiệm thu thập nước tiểu 24 giờ có thể cho thấy đang bài tiết quá nhiều khoáng chất tạo sỏi hoặc quá ít chất ngăn tạo sỏi. Đối với xét nghiệm này, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện hai lần lấy nước tiểu trong hai ngày liên tiếp.
• Hình ảnh: Các xét nghiệm hình ảnh có thể cho thấy sỏi thận trong đường tiết niệu. Chụp cắt lớp vi tính (CT) tốc độ cao hoặc năng lượng kép có thể phát hiện ra cả những viên sỏi nhỏ. Chụp X-quang bụng đơn giản ít được sử dụng hơn vì loại xét nghiệm hình ảnh này có thể bỏ sót những viên sỏi thận nhỏ.
• Siêu âm: Một xét nghiệm không xâm lấn, nhanh chóng và dễ thực hiện, là một lựa chọn hình ảnh khác để chẩn đoán sỏi thận.

Phân tích các viên sỏi bằng cách đi tiểu qua lưới lọc để hứng những viên sỏi: Phân tích trong phòng thí nghiệm sẽ tiết lộ cấu tạo của sỏi thận. Bác sĩ sử dụng thông tin này để xác định nguyên nhân gây ra sỏi thận và lập kế hoạch ngăn ngừa thêm sỏi thận.

Xem thêm: Siêu âm sỏi thận: Những điều bạn cần biết

Phương pháp điều trị sỏi thận hiệu quả

Điều trị sỏi thận khác nhau, tùy thuộc vào loại sỏi và nguyên nhân.

Sỏi nhỏ với các triệu chứng tối thiểu

Hầu hết sỏi thận nhỏ sẽ không cần điều trị xâm lấn và có thể điều trị bằng cách:

• Uống nước: Uống khoảng 2 đến 3 lít (1,8 đến 3,6 lít) mỗi ngày sẽ giúp nước tiểu loãng hơn và có thể ngăn ngừa hình thành sỏi. 
• Thuốc giảm đau như thuốc giảm đau như ibuprofen hoặc naproxen sodium.
• Thuốc để giúp loại bỏ sỏi thận như thuốc chẹn alpha, làm giãn các cơ trong niệu quản, giúp bạn loại bỏ sỏi thận nhanh hơn và ít đau hơn. Ví dụ về thuốc chẹn alpha bao gồm tamsulosin và kết hợp thuốc dutasteride và tamsulosin.

Sỏi lớn và những viên gây ra các triệu chứng

Sỏi thận quá lớn có thể tự đào thải ra ngoài hoặc gây chảy máu, tổn thương thận hoặc nhiễm trùng đường tiết niệu:

• Sử dụng sóng âm thanh để phá vỡ đá: Đối với một số loại sỏi thận - tùy thuộc vào kích thước và vị trí - bác sĩ có thể đề nghị một thủ thuật gọi là tán sỏi thận bằng sóng xung kích ngoài cơ thể (ESWL). ESWL sử dụng sóng âm thanh để tạo ra rung động mạnh (sóng xung kích) làm vỡ sỏi thành những mảnh nhỏ có thể đi qua nước tiểu. Quá trình này kéo dài khoảng 45 đến 60 phút và có thể gây đau vừa phải, vì vậy có thể được dùng thuốc an thần hoặc gây mê nhẹ để cảm thấy thoải mái. ESWL có thể gây ra máu trong nước tiểu, bầm tím ở lưng hoặc bụng, chảy máu quanh thận và các cơ quan lân cận khác, và cảm giác khó chịu khi các mảnh sỏi đi qua đường tiết niệu.
• Phẫu thuật loại bỏ những viên sỏi rất lớn trong thận: Một thủ thuật được gọi là cắt thận qua da bao gồm phẫu thuật loại bỏ một viên sỏi thận bằng cách sử dụng kính viễn vọng nhỏ và dụng cụ được chèn qua một vết rạch nhỏ ở lưng của bạn.
• Dùng ống soi để loại bỏ đá: Để loại bỏ một viên sỏi nhỏ hơn trong niệu quản hoặc thận của bạn, bác sĩ có thể đưa một ống sáng mỏng (ống soi niệu quản) được trang bị camera qua niệu đạo và bàng quang đến niệu quản. Khi viên sỏi đã được định vị, các công cụ đặc biệt có thể lấy viên đá ra hoặc làm vỡ nó thành nhiều mảnh và sẽ trôi qua nước tiểu. Sau đó, bác sĩ có thể đặt một ống nhỏ (stent) vào niệu quản để giảm sưng và thúc đẩy quá trình lành thương. 
• Phẫu thuật tuyến cận giáp: Một số sỏi canxi photphat là do các tuyến cận giáp hoạt động quá mức. Khi các tuyến này sản xuất quá nhiều hormone tuyến cận giáp (cường cận giáp), nồng độ canxi có thể trở nên quá cao và kết quả là có thể hình thành sỏi thận.

Cường cận giáp đôi khi xảy ra khi một khối u nhỏ, lành tính hình thành ở một trong các tuyến cận giáp hoặc phát triển một tình trạng khác khiến các tuyến này sản xuất nhiều hormone tuyến cận giáp hơn. Loại bỏ sự phát triển khỏi tuyến ngăn chặn sự hình thành sỏi thận. Hoặc bác sĩ có thể đề nghị điều trị tình trạng khiến tuyến cận giáp sản xuất quá mức hormone.