Hội chứng trào ngược dạ dày thực quản là gì? Nguyên nhân, triệu chứng, phương pháp điều trị và phòng ngừa

Hội chứng trào ngược dạ dày thực quản hay còn gọi là bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD - Gastroesophageal Reflux Disease) xảy ra khi axit dạ dày liên tục trào ngược lên thực quản (đoạn nối giữa miệng và dạ dày). Tình trạng bệnh lý này có thể gây kích ứng niêm mạc thực quản của bạn.

Những dấu hiệu và triệu chứng của hội chứng trào ngược dạ dày thực quản

Các dấu hiệu và triệu chứng thường gặp của bệnh trào ngược dạ dày thực quản, bao gồm:

• Cảm giác nóng rát sau xương ức (ợ nóng), thường là sau khi ăn, có thể nặng hơn vào ban đêm hoặc khi nằm;
• Ợ trớ thức ăn hoặc chất lỏng chua;
• Đau bụng trên hoặc đau ngực;
• Khó nuốt;
• Cảm giác có khối u trong cổ họng.

Nếu bạn bị trào ngược axit vào ban đêm, bạn có thể gặp phải:

• Ho liên tục;
• Viêm thanh quản;
• Bệnh hen suyễn mới xuất hiện hoặc làm nặng hơn bệnh đã có.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Hãy đến gặp bác sĩ ngay lập tức nếu bạn bị đau ngực, đặc biệt nếu kèm theo khó thở, đau lan đến hàm hoặc cánh tay. Đây có thể là dấu hiệu và triệu chứng của nhồi máu cơ tim.

Hãy đến gặp bác sĩ nếu bạn:

• Xuất hiện các triệu chứng của bệnh trào ngược dạ dày thực quản, và các triệu chứng này trở nên trầm trọng hoặc thường xuyên.
• Dùng thuốc tự mua để điều trị triệu chứng ợ nóng hơn hai lần một tuần.

Những ai có nguy cơ mắc phải hội chứng trào ngược dạ dày thực quản?

GERD là một trong những bệnh rối loạn tiêu hóa thường gặp nhất, với tỷ lệ mắc khoảng 20% ​​người trưởng thành ở Mỹ. Một nghiên cứu của El-Serag và cộng sự ước tính tỷ lệ mắc GERD ở Mỹ từ 18,1% đến 27,8%. Tuy nhiên, tỷ lệ thực sự của bệnh này có thể cao hơn vì nhiều người tự sử dụng thuốc để giải quyết triệu chứng. Tỷ lệ mắc GERD ở nam giới cao hơn nữ giới.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải hội chứng trào ngược dạ dày thực quản

Các yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh trào ngược dạ dày thực quản, bao gồm:

• Béo phì;
• Thoát vị hoành;
• Mang thai;
• Rối loạn mô liên kết, chẳng hạn như bệnh xơ cứng bì;
• Chậm làm trống dạ dày.

Các yếu tố có thể làm nặng thêm tình trạng trào ngược axit đã có, bao gồm:

• Hút thuốc lá;
• Ăn nhiều bữa hoặc ăn khuya;
• Ăn một số loại thực phẩm (tác nhân gây ra trào ngược của bạn) như thực phẩm béo hoặc chiên rán;
• Uống một số loại đồ uống, chẳng hạn như rượu hoặc cà phê;
• Dùng một số loại thuốc, chẳng hạn như aspirin.

Nguyên nhân dẫn đến hội chứng trào ngược dạ dày thực quản

Hiện tại, không có nguyên nhân nào giải thích được sự hình thành của bệnh trào ngược dạ dày thực quản. Trong những năm qua, một số yếu tố nguy cơ đã được xác định và có liên quan đến cơ chế bệnh sinh của GERD. Các bất thường về vận động như giảm chức năng thải trừ của thực quản, giảm trương lực cơ vòng thực quản dưới, dãn cơ vòng thực quản dưới thoáng qua và chậm làm trống dạ dày đều được đưa vào nguyên nhân gây ra GERD. 

Các yếu tố giải phẫu như thoát vị hoành hoặc tăng áp lực trong ổ bụng, như gặp ở bệnh béo phì, có liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc GERD. Một số yếu tố nguy cơ khác có liên quan độc lập với sự hình thành các triệu chứng GERD bao gồm tuổi ≥ 50, tình trạng kinh tế xã hội thấp, sử dụng thuốc lá, uống quá nhiều đồ uống có cồn, rối loạn mô liên kết, mang thai, nằm ngay sau bữa ăn và sử dụng một số nhóm thuốc như thuốc kháng cholinergic, thuốc benzodiazepin, NSAID hoặc aspirin, nitroglycerin, albuterol, thuốc chẹn kênh canxi, thuốc chống trầm cảm và glucagon.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của hội chứng trào ngược dạ dày thực quản

Chế độ sinh hoạt:

Thay đổi đổi lối sống được coi là nền tảng của bất kỳ phương pháp điều trị GERD nào. Bạn cần được tư vấn về tầm quan trọng của việc giảm cân vì béo phì là yếu tố nguy cơ đáng kể dẫn đến sự hình thành của GERD và các nghiên cứu đã chỉ ra rằng tăng cân ở những người có chỉ số BMI (Body mass index) bình thường có liên quan đến sự xuất hiện các triệu chứng của GERD.

Người bệnh cũng nên được tư vấn về việc duy trì vệ sinh giấc ngủ tốt vì khoa học đã chứng minh rằng sự xáo trộn tối thiểu trong giấc ngủ có liên quan đến việc ức chế TLESR, dẫn đến giảm các đợt trào ngược. Các nghiên cứu cũng cho thấy sự cải thiện các triệu chứng của GERD và thay đổi pH tích cực khi nâng cao đầu giường khi ngủ.

Chế độ dinh dưỡng:

Bạn nên tránh các tác nhân kích thích từ thực phẩm và đồ uống như tránh các thực phẩm có thể làm dãn cơ vòng thực quản dưới như sô cô la, bạc hà, thực phẩm béo, caffeine và đồ uống có cồn. Bạn cũng nên tránh các thực phẩm và đồ uống có thể gây kích ứng niêm mạc thực quản bị tổn thương nếu bạn có tổn thương thực quản, chẳng hạn như trái cây và nước trái cây họ cam quýt, các sản phẩm cà chua và hạt tiêu.

Ngoài ra, ăn các bữa ăn cách ít nhất từ 2 đến 3 giờ trước khi đi ngủ sẽ giúp axit trong dạ dày của bạn giảm xuống và dạ dày của bạn được làm trống một phần. Bạn nên ăn chậm và nhai kỹ thức ăn.

Phòng ngừa hội chứng trào ngược dạ dày thực quản

Ngoài những thay đổi về chế độ sinh hoạt và ăn uống được đề cập ở trên, việc áp dụng những thay đổi sau đây có thể giúp ngăn ngừa sự khởi phát của GERD:

• Chia nhỏ bữa ăn;
• Tránh ăn những bữa ăn rất lớn;
• Đứng thẳng sau khi ăn;
• Tránh các hoạt động gắng sức sau khi ăn;
• Hạn chế mặc quần áo chật quanh bụng.

Các câu hỏi thường gặp về hội chứng trào ngược dạ dày thực quản

Hội chứng trào ngược dạ dày thực quản phổ biến như thế nào?

GERD được ước tính ảnh hưởng đến khoảng 20% ​​người lớn và 10% trẻ em ở Mỹ.

Trẻ sơ sinh có bị hội chứng trào ngược dạ dày thực quản không?

Việc trẻ sơ sinh nôn trớ là điều bình thường. Có thể có một ít axit trong đó, nhưng thường không đủ để gây ảnh hưởng đến trẻ. GERD là một tình trạng nghiêm trọng hơn gây khó chịu hoặc biến chứng.

Trẻ sơ sinh có nhiều khả năng mắc bệnh trào ngược dạ dày thực quản nếu trẻ sinh non hoặc mắc bệnh lý ảnh hưởng đến thực quản. Các triệu chứng của GERD ở trẻ sơ sinh (hoặc trẻ nhỏ) có thể bao gồm:

• Quấy khóc quá mức;
• Khó ngủ;
• Từ chối ăn;
• Các đợt nôn mửa nhỏ;
• Khò khè hoặc khàn giọng;
• Hơi thở hôi.

Thực phẩm có thể gây hội chứng trào ngược dạ dày thực quản hay không?

Thực phẩm và đồ uống có lẽ không đủ để gây ra chứng trào ngược axit nhưng chúng có thể góp phần gây ra bệnh này. Sô cô la, cà phê, rượu, bạc hà, tỏi và hành tây có thể gây dãn cơ vòng thực quản dưới của bạn nếu sử dụng với lượng nhiều.

Thức ăn nhiều chất béo béo làm tăng tiết axit dạ dày và mất nhiều thời gian hơn để tiêu hóa (chậm làm trống dạ dày). Nếu bạn ăn một bữa ăn lớn vào buổi tối, nó có thể không có đủ thời gian để tiêu hóa trước khi bạn đi ngủ.

Biến chứng của hội chứng trào ngược dạ dày thực quản là gì?

Viêm trào ngược dạ dày thực quản

Viêm trào ngược dạ dày thực quản được đặc trưng bởi sự ăn mòn hoặc loét niêm mạc thực quản. Người bệnh có thể không có triệu chứng hoặc có thể biểu hiện các triệu chứng nặng hơn của bệnh trào ngược dạ dày thực quản.

Hẹp thực quản

Sự kích thích axit mạn tính ở thực quản có thể dẫn đến sẹo ở thực quản dẫn đến hình thành chứng hẹp thực quản. Người bệnh có thể có triệu chứng khó nuốt hoặc ứ đọng thức ăn.

Thực quản Barrett

Biến chứng này xảy ra do niêm mạc thực quản tiếp xúc lâu dài với axit bệnh lý. Nó dẫn đến sự thay đổi mô bệnh học của niêm mạc thực quản xa. Barrett thực quản thường gặp ở nam giới, da trắng, trên 50 tuổi, béo phì, có tiền căn hút thuốc lá và có nguy cơ hình thành ung thư biểu mô tuyến thực quản.

Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm hội chứng trào ngược dạ dày thực quản

Chẩn đoán bệnh trào ngược dạ dày thực quản thường không có tiêu chuẩn vàng. Bệnh thường được chẩn đoán dựa trên lâm sàng hoặc kết hợp với các yếu tố khác như khả năng đáp ứng với điều trị thử, nội soi thực quản – dạ dày tá tràng và theo dõi trào ngược thực quản lưu động.

Điều trị thử với thuốc ức chế bơm proton (PPI)

GERD có thể được chẩn đoán sơ bộ ở hầu hết người bệnh có triệu chứng ợ nóng và ợ trớ điển hình. Trừ khi không có các triệu chứng báo động như: Tuổi lớn hơn 40, nuốt khó, nuốt đau, thiếu máu mới xuất hiện, sụt cân không chủ ý, nôn ra máu và tiền căn gia đình có người mắc bệnh ung thư dạ dày/thực quản; thì hầu hết người bệnh có thể được bắt đầu điều trị nội khoa theo kinh nghiệm bằng thuốc ức chế bơm proton (PPI), nếu đáp ứng điều trị thì có thể xác định chẩn đoán GERD.

Nội soi thực quản – dạ dày tá tràng

Người bệnh có các triệu chứng GERD điển hình và liên quan đến bất kỳ triệu chứng báo động nào đều nên được đánh giá bằng nội soi thực quản - dạ dày tá tràng để loại trừ các biến chứng của GERD, như viêm trào ngược dạ dày thực quản, thực quản Barrett, hẹp thực quản và ung thư biểu mô tuyến thực quản hoặc loại trừ bệnh loét dạ dày tá tràng.

Những người bệnh có nhiều nghi ngờ về bệnh mạch vành và có triệu chứng của GERD nên được đánh giá về bệnh tim mạch tiềm ẩn. Ngược lại, những người bệnh bị đau ngực không do tim và nghi ngờ do GERD nên được đánh giá chẩn đoán bằng nội soi thực quản – dạ dày tá tràng và theo dõi pH trước khi bắt đầu dùng PPI.

Theo dõi trào ngược thực quản lưu động

GERD kháng trị ngày càng phổ biến và người bệnh thường được đánh giá bình thường trên nội soi vì PPI cực kỳ hiệu quả trong việc chữa lành viêm thực quản do trào ngược gây ra. Theo dõi trào ngược thực quản lưu động có thể đánh giá mối tương quan của các triệu chứng với việc tiếp xúc với axit bất thường. Nó được chỉ định trong bệnh GERD kháng trị và ở những người bệnh có triệu chứng ngoài thực quản và nghi ngờ mắc bệnh GERD.

Theo dõi trào ngược lưu động (đo pH và trở kháng thực quản) là xét nghiệm duy nhất có sẵn để phát hiện tình trạng tiếp xúc với axit bệnh lý, tần suất các đợt trào ngược và mối tương quan giữa các triệu chứng với các đợt trào ngược.

Điều trị trào ngược dạ dày thực quản

Một số người bệnh nhận thấy họ có thể giảm các triệu chứng trào ngược axit bằng cách điều chỉnh lối sống, như thay đổi thói quen ăn uống, giảm rượu bia, hút thuốc lá và giảm cân. Các bác sĩ đều khuyến khích phương pháp điều trị này.

Nhưng nếu bạn bị trào ngược axit mạn tính hoặc GERD, bác sĩ sẽ chỉ định thuốc để giảm axit dạ dày, khi đó trào ngược sẽ ít gây hại hơn. Những loại thuốc này thường có hiệu quả cao đối với GERD.

Một số loại thuốc điều trị GERD, bao gồm:

• Thuốc kháng axit: Thuốc kháng axit là loại thuốc trung hòa axit dạ dày của bạn để khi trào ngược xảy ra, nó không gây hại cho thực quản. Chúng có tác dụng tốt đối với triệu chứng của trào ngược axit thường xuyên, nhưng chúng có thể có tác dụng phụ nếu bạn dùng quá nhiều, vì vậy đây không phải là giải pháp lâu dài tốt.
• Alginate: Alginate là loại đường tự nhiên có nguồn gốc từ tảo nâu. Chúng giúp ngăn chặn chứng trào ngược axit bằng cách nổi lên trên axit, tạo ra một rào cản vật lý giữa axit và thực quản của bạn.
• Thuốc đối kháng thụ thể histamine (thuốc chẹn H2): Thuốc chẹn H2 làm giảm tiết axit dạ dày bằng cách ngăn chặn hóa chất trung gian sản xuất ra nó (histamin). Bạn có thể dùng thuốc thường xuyên nhưng không phải lúc nào cũng có tác dụng lâu dài. Cơ thể bạn có thể thích ứng với tác dụng của chúng.
• Thuốc ức chế bơm proton (PPI): PPI là chất ức chế tiết axit và cũng thúc đẩy quá trình làm lành vết thương. Bác sĩ có thể chỉ định PPI như một phương pháp điều trị đầu tay nếu tình trạng GERD của bạn tương đối nghiêm trọng hoặc bạn có dấu hiệu tổn thương mô ở thực quản.