Hẹp niệu đạo: Triệu chứng, nguyên nhân, chẩn đoán và điều trị

Hẹp niệu đạo là tình trạng hẹp đường dẫn nước tiểu từ bàng quang thoát ra khỏi cơ thể. Hẹp niệu đạo có thể xảy ra ở cả hai giới, ảnh hưởng đến khoảng 1% nam giới và ít phổ biến hơn ở phụ nữ. Nếu không điều trị sớm, hẹp niệu đạo có thể gây ra một số biến chứng nghiêm trọng trên đường tiết niệu.

Những dấu hiệu và triệu chứng của hẹp niệu đạo

Một số triệu chứng thường gặp của hẹp niệu đạo bao gồm:

• Cảm giác đau hoặc khó chịu khi đi tiểu là một triệu chứng phổ biến của hẹp niệu đạo.
• Dòng nước tiểu yếu, chảy chậm hoặc ngắt quãng.
• Căng thẳng khi tiểu, phải rặn mạnh để đẩy nước tiểu ra ngoài.
• Cảm giác còn sót nước tiểu trong bàng quang.
• Tiểu nhiều, tiểu lắt nhắt, thường xuyên đi tiểu.
• Buồn tiểu đột ngột, khó kiểm soát (tiểu không tự chủ).
• Sưng đau dương vật.

Biến chứng của hẹp niệu đạo

Nếu không điều trị sớm hẹp niệu đạo, có thể gây ra một số biến chứng:

• Bí tiểu cấp tính: Đây là trường hợp không thể tiểu tiện đột ngột, là một tình trạng cấp cứu y tế cần can thiệp ngay lập tức. Nếu không được điều trị, nước tiểu có thể trào ngược lên hệ tiết niệu và làm thận ứ nước, thậm chí dẫn đến suy thận.
• Tiểu ra máu: Một số bệnh nhân có thể tiểu ra máu, cho thấy có tổn thương hoặc viêm niệu đạo.
• Nhiễm trùng đường tiểu tái phát: Hẹp niệu đạo gây ứ đọng nước tiểu, tạo điều kiện cho vi khuẩn phát triển, dẫn đến nhiễm trùng tiểu.
• Viêm tuyến tiền liệt: Do tắc nghẽn dòng nước tiểu, tình trạng viêm tuyến tiền liệt có thể xuất hiện ở một số bệnh nhân.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu bạn đang có các triệu chứng hẹp niệu đạo, cần phải đăng ký khám với bác sĩ và thường xuyên tái khám theo lịch hẹn để đảm bảo bạn đang hồi phục bình thường và tình trạng hẹp niệu đạo không tái phát. Nếu bạn vẫn còn triệu chứng, bác sĩ có thể đề nghị điều trị bổ sung.

Hãy đến phòng cấp cứu gần nhất nếu bạn có bất kỳ triệu chứng nào sau đây:

• Bí tiểu;
• Đau tăng khi đi tiểu;
• Tiểu ra máu;
• Dấu hiệu của nhiễm trùng, như sốt, sưng đau dương vật.

Những ai có nguy cơ mắc phải hẹp niệu đạo

Những đối tượng có nguy cơ mắc phải hẹp niệu đạo:

• Nam giới: Hẹp niệu đạo chủ yếu ảnh hưởng đến nam giới, đặc biệt là những người có cơ địa nhạy cảm hoặc từng gặp các vấn đề sức khỏe liên quan đến hệ tiết niệu.
• Người từng mắc các bệnh lây truyền qua đường tình dục: Đặc biệt là các bệnh như lậu và Chlamydia, có thể gây viêm nhiễm và tổn thương niệu đạo, dẫn đến hẹp niệu đạo.
• Người từng đặt ống thông tiểu: Việc đặt ống thông kéo dài hoặc không đúng kỹ thuật có thể gây tổn thương niêm mạc niệu đạo, làm tăng nguy cơ hẹp niệu đạo.
• Người từng mắc viêm niệu đạo: Viêm niệu đạo do nhiễm trùng hoặc các nguyên nhân khác có thể dẫn đến tình trạng kích ứng và tổn thương niệu đạo.
• Người bị phì đại tuyến tiền liệt: Tuyến tiền liệt mở rộng có thể gây áp lực lên niệu đạo, dẫn đến viêm nhiễm hoặc tắc nghẽn, làm tăng nguy cơ hẹp niệu đạo.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải hẹp niệu đạo

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải hẹp niệu đạo:

• Chấn thương: Các chấn thương vùng tầng sinh môn hoặc vùng chậu do tai nạn giao thông hoặc tai nạn lao động có thể gây tổn thương trực tiếp đến niệu đạo.
• Can thiệp y khoa: Những thủ thuật như phẫu thuật cắt bỏ tuyến tiền liệt, nội soi bàng quang, hoặc đặt ống thông kéo dài có thể gây tổn thương niệu đạo, làm tăng nguy cơ hẹp.
• Nhiễm trùng: Các bệnh nhiễm trùng lây qua đường tình dục hoặc viêm niệu đạo không do nhiễm trùng cũng là yếu tố nguy cơ.
• Viêm niệu đạo do lichen xơ hóa: Đây là một bệnh viêm mãn tính có thể gây ra hẹp niệu đạo và thường gặp ở nam giới.
• Tuổi tác: Người cao tuổi có nguy cơ cao hơn do các bệnh lý liên quan đến hệ tiết niệu hoặc can thiệp y khoa nhiều hơn.

Nguyên nhân gây hẹp niệu đạo được chia thành bốn nhóm chính: Vô căn, do can thiệp y khoa, viêm nhiễm và chấn thương.

Nguyên nhân vô căn

Hẹp niệu đạo vô căn là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất, chiếm 33%, thường gặp ở các nước phương Tây. Nguyên nhân cụ thể của hẹp niệu đạo vô căn không rõ ràng nhưng có giả thuyết cho rằng có thể do chấn thương nhỏ liên tục mà người bệnh không nhận ra, dần dần gây ra tổn thương và hẹp niệu đạo.

Nguyên nhân do can thiệp y khoa

Đây là nhóm nguyên nhân phổ biến khác, chiếm 33%, thường xuất phát từ các can thiệp hoặc thủ thuật y tế gây tổn thương niệu đạo. Nhóm nguyên nhân này được chia làm năm loại chính:

• Phẫu thuật qua đường niệu đạo: Chiếm 41% các trường hợp hẹp niệu đạo do can thiệp y khoa. Trong các phẫu thuật này, việc sử dụng các dụng cụ lớn liên tục có thể làm tổn thương niêm mạc niệu đạo.
• Đặt ống thông tiểu kéo dài: Chiếm 36% các trường hợp. Ống thông có thể gây ra sự hoại tử áp lực ở niêm mạc niệu đạo và làm tổn thương do ma sát. Các vật liệu mới như silicone thay thế latex đã giúp giảm tỷ lệ này.
• Nội soi bàng quang và ống thông Foley: Gây tổn thương niêm mạc và hẹp niệu đạo trong khoảng 12,7% các trường hợp.
• Sửa chữa lỗ tiểu lệch thấp: Đây là nguyên nhân của 6,3% trường hợp, với trẻ em sau phẫu thuật này có nguy cơ phát triển hẹp niệu đạo sau đó.
• Phẫu thuật cắt bỏ tuyến tiền liệt: Chiếm 3,2%, thường liên quan đến điều trị ung thư tuyến tiền liệt.

Nguyên nhân viêm nhiễm

Viêm niệu đạo do nhiễm khuẩn: Chiếm 15% nguyên nhân gây hẹp niệu đạo, đặc biệt là ở các nước đang phát triển. Nhiễm trùng như viêm niệu đạo do lậu cầu là nguyên nhân phổ biến nhất. Một số loại viêm nhiễm khác như Chlamydia, lao và Schistosomiasis cũng có thể gây ra hẹp niệu đạo.

Lichen xơ hóa: Đây là một dạng viêm đặc biệt thường gây ra hẹp niệu đạo ở miệng niệu đạo và vùng xung quanh. Lý do cụ thể của tình trạng này vẫn chưa rõ nhưng có thể liên quan đến yếu tố di truyền hoặc tự miễn dịch.

Nguyên nhân chấn thương

Chấn thương gây ra hẹp niệu đạo chiếm 19%, thường do tai nạn ví dụ như tai nạn giao thông hoặc chấn thương vùng tầng sinh môn. Chấn thương niệu đạo thường gặp ở phần niệu đạo hành, do tác động của vùng này bị nén giữa xương mu và vật cản.

Hẹp niệu đạo cũng có thể xảy ra do gãy xương chậu, với các chấn thương niệu đạo sau do gãy xương chậu thường gặp ở vùng niệu đạo màng hoặc niệu đạo hành.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của hẹp niệu đạo

Chế độ sinh hoạt:

• Tránh chấn thương vùng niệu đạo: Hạn chế các hoạt động có nguy cơ gây chấn thương vùng chậu, đặc biệt là chấn thương do tai nạn hoặc va đập trực tiếp vào vùng niệu đạo.
• Duy trì vệ sinh cá nhân tốt: Vệ sinh cơ thể, đặc biệt là khu vực niệu đạo, thường xuyên và đúng cách để giảm nguy cơ nhiễm trùng, từ đó ngăn ngừa tình trạng viêm và sẹo gây hẹp niệu đạo.
• Giảm tần suất đặt ống thông niệu đạo: Nếu phải đặt ống thông niệu đạo, nên tuân thủ các hướng dẫn của bác sĩ và sử dụng các biện pháp ngăn ngừa tổn thương niệu đạo để giảm nguy cơ tái phát hẹp.
• Điều trị kịp thời các bệnh nhiễm trùng đường tiểu: Điều trị dứt điểm các bệnh lây truyền qua đường tình dục và nhiễm trùng đường tiết niệu để tránh gây viêm nhiễm niệu đạo, nguyên nhân chính gây hẹp.
• Tái khám thường xuyên với bác sĩ chuyên khoa: Kiểm tra định kỳ để theo dõi tình trạng niệu đạo, đặc biệt nếu có tiền sử hẹp niệu đạo hoặc các can thiệp y tế liên quan.

Chế độ dinh dưỡng:

• Uống đủ nước: Đảm bảo uống đủ nước mỗi ngày (khoảng 2-3 lít) để giúp duy trì lượng nước tiểu đều đặn, giảm nguy cơ nhiễm trùng đường tiết niệu và tích tụ sỏi thận, vốn có thể gây ảnh hưởng đến niệu đạo.
• Ăn thực phẩm giàu chất xơ: Chất xơ giúp giảm táo bón, tránh tình trạng căng thẳng khi đi vệ sinh, từ đó giảm áp lực lên niệu đạo.
• Tăng cường các thực phẩm giàu vitamin C: Vitamin C có tác dụng tăng cường hệ miễn dịch và chống lại các bệnh nhiễm trùng, giúp bảo vệ niệu đạo khỏi viêm nhiễm.
• Tránh thực phẩm gây kích ứng: Hạn chế tiêu thụ các loại thức ăn cay, đồ uống có cồn và caffeine, vì chúng có thể gây kích thích bàng quang và đường tiết niệu, làm nặng thêm triệu chứng.

Phòng ngừa hẹp niệu đạo

Một số biện pháp sau giúp nâng cao sức khỏe và phòng ngừa hẹp niệu đạo:

• Phòng tránh các bệnh lây truyền qua đường tình dục: Quan hệ tình dục an toàn bằng cách sử dụng bao cao su và kiểm tra sức khỏe định kỳ để phát hiện và điều trị kịp thời các bệnh như lậu và chlamydia, hai nguyên nhân phổ biến gây viêm nhiễm niệu đạo.
• Tránh chấn thương vùng chậu: Bảo vệ vùng chậu khi tham gia các hoạt động dễ gây chấn thương như thể thao hoặc các công việc có nguy cơ va đập.
• Hạn chế việc đặt ống thông niệu đạo khi không cần thiết: Tránh sử dụng ống thông quá lâu hoặc không đúng cách để giảm nguy cơ tổn thương và viêm niệu đạo.
• Điều trị sớm và dứt điểm các bệnh liên quan: Kịp thời điều trị các bệnh viêm niệu đạo, nhiễm trùng đường tiểu và phì đại tuyến tiền liệt để ngăn ngừa nguy cơ phát triển thành hẹp niệu đạo.
• Giữ vệ sinh cá nhân tốt: Vệ sinh khu vực sinh dục và niệu đạo sạch sẽ, đặc biệt sau khi quan hệ tình dục, để phòng tránh nhiễm trùng.

Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm hẹp niệu đạo

Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng như dòng tiểu yếu, tiểu đau hoặc tiểu không hết, cùng với tiền sử bệnh lý và các can thiệp y khoa trước đây, như phẫu thuật hoặc các bệnh lây truyền qua đường tình dục. Bên cạnh đó bác sĩ sẽ tiến hành khám lâm sàng để:

• Kiểm tra vùng dương vật hoặc niệu đạo để phát hiện các dấu hiệu viêm nhiễm, như đỏ, sưng hoặc tiết dịch.
• Bác sĩ cũng sẽ kiểm tra xem có khối cứng hoặc vùng sưng đau nào từ tuyến tiền liệt không bằng cách thăm khám hậu môn trực tràng.

Các xét nghiệm không xâm lấn bao gồm:

• Xét nghiệm dòng tiểu: Đo tốc độ dòng nước tiểu để xác định xem dòng tiểu có yếu hay không.
• Xét nghiệm lượng nước tiểu tồn dư: Dùng siêu âm để kiểm tra lượng nước tiểu còn lại trong bàng quang sau khi đi tiểu, vì hẹp niệu đạo có thể gây tiểu không hết.
• Chụp X-quang niệu đạo ngược dòng: Sử dụng thuốc cản quang bơm vào niệu đạo rồi chụp X-quang để xác định vị trí và chiều dài của đoạn hẹp.
• Nội soi bàng quang và niệu đạo: Dùng ống soi có gắn camera đưa vào niệu đạo để quan sát trực tiếp niệu đạo và bàng quang, giúp xác định rõ ràng vị trí và mức độ hẹp.
• Siêu âm niệu đạo và vùng chậu: Giúp đánh giá kích thước đoạn hẹp và xem liệu bàng quang có nước tiểu tồn dư sau khi tiểu hay không.
• Xét nghiệm nước tiểu: Kiểm tra sự hiện diện của nhiễm trùng, máu hoặc tế bào ung thư trong nước tiểu.
• MRI vùng chậu: Được sử dụng trong các trường hợp nghi ngờ tổn thương phức tạp liên quan đến khung chậu.

Điều trị

Điều trị hẹp niệu đạo phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng và kích thước của hẹp niệu đạo. Sau điều trị, thời gian hồi phục phụ thuộc vào phương pháp được sử dụng. Với các phương pháp ít xâm lấn như nong niệu đạo, bệnh nhân có thể cảm thấy khá hơn trong vài ngày. Tuy nhiên, với phẫu thuật, thời gian hồi phục có thể kéo dài từ 6 đến 8 tuần.

Nong niệu đạo

Bác sĩ sử dụng các ống nong có đường kính tăng dần để mở rộng niệu đạo. Đây là thủ thuật ngoại trú, không cần nhập viện. Nong niệu đạo thường được sử dụng cho các hẹp nhẹ hoặc tái phát. Quá trình này có thể thực hiện nhiều lần nếu hẹp niệu đạo tái phát.

Nội soi cắt niệu đạo

Sử dụng một ống nội soi nhỏ có gắn dao cắt nhỏ ở đầu, bác sĩ sẽ cắt bỏ mô sẹo gây hẹp niệu đạo. Phương pháp này ít xâm lấn và có thời gian hồi phục nhanh. Tuy nhiên, hẹp niệu đạo có thể tái phát sau thủ thuật này.

Phẫu thuật tái tạo niệu đạo

Là phương pháp phẫu thuật cắt bỏ đoạn hẹp niệu đạo và tái tạo lại bằng cách ghép mô từ các khu vực khác của cơ thể (như da hoặc niêm mạc miệng).

Phương pháp này có tỷ lệ tái phát hẹp thấp và thường được sử dụng cho các hẹp dài hoặc nghiêm trọng.

Cắm ống stent hoặc đặt ống thông niệu đạo dài hạn

Với những trường hợp hẹp niệu đạo nghiêm trọng không muốn phẫu thuật, bác sĩ có thể đặt ống stent để giữ niệu đạo mở hoặc đặt ống thông niệu đạo vĩnh viễn để dẫn lưu nước tiểu.

Tuy nhiên, phương pháp này có nguy cơ gây kích ứng bàng quang, nhiễm trùng đường tiểu và cần theo dõi kỹ.

Phẫu thuật chuyển dòng nước tiểu

Trong trường hợp niệu đạo hoặc bàng quang bị tổn thương nặng, bác sĩ có thể thực hiện phẫu thuật chuyển dòng nước tiểu qua một lỗ mở ở bụng, sử dụng một phần ruột để kết nối niệu quản với lỗ mở này.

Phương pháp này thường chỉ được sử dụng khi bàng quang bị hỏng nghiêm trọng hoặc cần phải cắt bỏ.