Xơ vữa động mạch là gì? Triệu chứng, nguyên nhân và cách điều trị

Xơ vữa động mạch xảy ra khi mảng bám tích tụ trong động mạch, thu hẹp chúng và giảm lưu lượng máu đến các cơ quan, bộ phận. Điều này làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông, từ đó gây ra các bệnh như nhồi máu cơ tim, đột quỵ... Các mảng xơ vữa được hình thành do sự tham gia của các mô, tế bào cơ trơn, chất béo, cholesterol… bám vào thành mạch, kích hoạt các cơ chế phối hợp với nhau gây cản trở, tắc nghẽn mạch tại chỗ hay tại các vị trí bị ảnh hưởng trực tiếp bởi mảng xơ vữa đó. Cần luyện tập cho bản thân, kèm lối sống lành mạnh, kết hợp cùng chế độ ăn, uống hợp lý để phòng ngừa tình trạng xơ vữa động mạch.

Những dấu hiệu và triệu chứng của xơ vữa động mạch

Bạn có thể không nhận thấy các triệu chứng cho tới khi động mạch gần như tắc nghẽn hoặc khi có các cơn đau tim, đột quỵ. Lúc đó, có thể thấy các triệu chứng sau:

Liên quan đến động mạch vành và cơn đau tim: Loạn nhịp tim, đau thắt ngực, khó thở, mệt mỏi, buồn nôn, nôn, đổ mồ hôi.
Do ảnh hưởng đến não bộ: Tê yếu tay chân, lơ mơ, suy giảm nhận thức, không cử động được cơ mặt và cơ thể, mất thăng bằng, nhức đầu dữ dội, nhìn mờ.
Do ảnh hưởng đến tứ chi: Đau chân khi đi bộ, tê tay chân hoặc bất cứ nơi nào bị tắc nghẽn.
Vệt lipid: Là tổn thương đầu tiên có thể nhìn thấy rõ trong quá trình xơ vữa động mạch phát triển.
Vết thương chậm lành: Do giảm lưu thông máu.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh xơ vữa động mạch

Xơ vữa động mạch có thể dẫn đến các bệnh lý sau: Bệnh động mạch vành (CAD), bệnh động mạch cảnh, bệnh động mạch ngoại vi, phình mạch, suy thận.

Xơ vữa động mạch có thể gây ra các biến chứng một cách đột ngột, thầm lặng mà không có dấu hiệu báo trước như nhồi máu cơ tim, đột quỵ. Hậu quả cuối cùng dẫn đến tàn tật hoặc tử vong.

Nguy cơ các biến chứng của xơ vữa động mạch tăng theo sự phát triển của mảng bám trong động mạch:

Tình trạng não: Xơ vữa các động mạch cung cấp máu cho não có thể dẫn đến cơn thiếu máu não thoáng qua TIA hoặc đột quỵ. Mảng bám ở một động mạch khác (như động mạch vành) có thể vỡ ra, hình thành cục máu đông rồi di chuyển lên não, gây ra đột quỵ thiếu máu cục bộ. Lưu lượng máu đến não giảm có thể gây ra các vấn đề nhận thức, gọi là chứng sa sút trí tuệ mạch máu (vascular dementia). Sự suy giảm nhận thức này nằm ngoài quá trình lão hóa thông thường.
Các vấn đề về tim: Xơ vữa động mạch có thể gây phình động mạch chủ, rối loạn nhịp tim, đau thắt ngực, suy tim hoặc nhồi máu cơ tim cấp.
Tổn thương cơ quan: Sự tích tụ mảng bám có thể cản trở lưu lượng máu đến các cơ quan. Xơ vữa động mạch thận gây ra các tình trạng như bệnh thận mãn tính, suy thận. Nếu thận không thể lọc máu được, bắt buộc phải chạy thận hoặc ghép thận. Tình trạng thiếu máu cục bộ mạc treo có thể khiến mô ruột chết hoặc nhiễm trùng nghiêm trọng. Những tổn thương nội tạng này có thể gây tử vong.
Các vấn đề về tay chân: Bệnh động mạch ngoại biên (PAD) có thể gây ra tình trạng máu lưu thông kém trong thời gian dài ở cánh tay hoặc chân gây lở loét, nhiễm trùng và hoại tử chi do thiếu máu. Dẫn đến lưu lượng máu đến chân giảm đột ngột (thiếu máu chi cấp tính) là một trường hợp cần cấp cứu y tế với tỷ lệ cắt cụt chi và tử vong cao.

Phòng tránh biến chứng: Bệnh xơ vữa động mạch gây hậu quả gì?

*Bệnh động mạch vành là biến chứng nguy hiểm và thường gặp của xơ vữa động mạch*

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu có các dấu hiệu như đau, tê tay chân hoặc không thoải mái trên tim mạch (đau ngực, khó thở…), bệnh nhân nên gặp bác sĩ càng sớm càng tốt để được chẩn đoán và điều trị sớm, tránh để tình trạng bệnh nghiêm trọng hơn.

Những ai có nguy cơ mắc phải xơ vữa động mạch?

Các đối tượng sau sẽ dễ bị xơ vữa động mạch:

Người có bệnh nền là rối loạn lipid máu, cao huyết áp, béo phì, đái tháo đường…;
Người ít vận động;
Người hút nhiều thuốc lá, uống nhiều rượu;
Người thường xuyên bị stress, căng thẳng, trầm cảm lo âu.
Trên 55 tuổi8
Tiền sử gia đình có người bị xơ vữa động mạch.

Tìm hiểu ngay bây giờ: Biến chứng của rối loạn lipid máu nguy hiểm cần chú ý

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc xơ vữa động mạch

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc xơ vữa động mạch, bao gồm:

Tuổi tác: Tuổi càng cao càng dễ mắc phải xơ vữa động mạch;
Tiền sử gia đình mắc bệnh tim sớm, xơ vữa động mạch;
Béo phì, béo bụng;
Chế độ ăn uống không lành mạnh: Không ăn trái cây, ăn nhiều chất béo bão hòa, uống nhiều rượu;
Ít vận động, không tập luyện thể dục thường xuyên;
Thường xuyên bị căng thẳng.

*Béo phì làm tăng nguy cơ mắc xơ vữa động mạch*

Nguyên nhân dẫn đến xơ vữa động mạch

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng xơ vữa động mạch như:

Cholesterol máu cao (đặc biệt là LDL – cholesterol), dẫn đến sự lắng đọng thành các mảng lipid trong động mạch.
Cao huyết áp có thể dẫn đến viêm mạch qua trung gian angiotensin II. Angiotensin II kích thích các tế bào nội mô, tế bào cơ trơn mạch máu và đại thực bào sản xuất các chất trung gian gây xơ hóa (cytokine tiền viêm, anion superoxide, yếu tố tiền huyết khối, yếu tố tăng trưởng…).
Viêm (viêm khớp, bệnh lupus, bệnh vảy nến, viêm ruột…).
Đái tháo đường: Bệnh đái tháo đường làm sản sinh các gốc tự do làm tổn thương tế bào nội mạc và thúc đẩy xơ vữa động mạch.
Hút thuốc lá: Nicotin và các hóa chất độc hại khác trong thuốc lá ảnh hưởng xấu đến tế bào nội mô mạch máu, làm tăng tốc độ hình thành Plaque.
Bệnh thận mạn: Thúc đẩy sự phát triển xơ vữa.

Nguyên nhân gây xơ vữa động mạch chưa rõ ràng. Chính vì vậy cho đến nay vẫn chưa có cách để điều trị khỏi được tình trạng này.

Việc điều trị chỉ giúp làm chậm diễn tiến xơ vữa động mạch, làm chậm quá trình xuất hiện biến chứng và hạn chế các tổn thương do biến chứng gây ra.

Đối phó với nguyên nhân: Nguyên nhân vì sao động mạch bị xơ vữa?

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của xơ vữa động mạch

Chế độ sinh hoạt:

Tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ trong việc điều trị.
Điều trị các tình trạng liên quan đến xơ vữa động mạch như tăng cholesterol máu, tăng huyết áp, béo phì, đái tháo đường…
Thường xuyên tập thể dục để giúp cơ tim khỏe mạnh và tăng cường lưu thông máu. Nên có ít nhất 75 phút tập thể dục cường độ cao mỗi tuần hoặc 150 phút/tuần tập thể dục cường độ vừa phải.
Nên cai thuốc lá.
Duy trì cân nặng ở mức vừa phải.
Duy trì lối sống tích cực, hạn chế sự căng thẳng.
Liên hệ ngay với bác sĩ khi cơ thể có những bất thường trong quá trình điều trị.
Theo dõi huyết áp, lượng cholesterol máu và đường huyết định kỳ.
Bệnh nhân cần lạc quan vì tâm lý có ảnh hưởng rất lớn đến điều trị.

Chế độ dinh dưỡng:

Cần có 1 chế độ ăn uống lành mạnh với nhiều trái cây và rau củ quả, ngũ cốc, các loại đậu, các sản phẩm làm từ sữa ít béo, thịt gia cầm và cá (không ăn da), dầu thực vật.

Tránh các thức ăn và đồ uống nhiều đường (đồ uống có gas, kẹo…). Theo AHA, không nên sử dụng quá 100 calo đường/ngày ở phụ nữ và không quá 150 calo đường/ngày ở nam giới.

Tránh thức ăn có nhiều muối (nên dùng < 2300 mg natri/ngày, lý tưởng nhất là < 1500 mg natri/ngày).

Tránh các thực phẩm từ chất béo không lành mạnh (thức ăn nhanh, đồ nướng, đồ chiên rán nhiều dầu, thực phẩm đóng hộp…) và thay thế bằng chất béo không bão hòa (dầu oliu, bơ, các loại đậu...).

Tìm hiểu để bảo vệ bản thân: Người bị xơ vữa động mạch nên ăn gì?

*Chế độ ăn uống lành mạnh giúp hạn chế diễn tiến của xơ vữa động mạch*

Phương pháp phòng ngừa xơ vữa động mạch hiệu quả

Để phòng ngừa bệnh hiệu quả, bạn có thể tham khảo một số gợi ý dưới đây:

Duy trì thói quen sống lành mạnh, giảm cân, tránh tình trạng căng thẳng, giảm stress, ngủ đủ giấc khoảng 8 giờ/ ngày, thường xuyên tập thể dục nâng cao sức khỏe.
Tập bỏ những thói quen xấu có hại cho sức khỏe như : hút thuốc, tránh khói thuốc lá thụ động, lạm dụng rượu bia…
Có chế độ ăn phù hợp, ít chất béo bão hòa, ít muối, ...
Điều trị, tái khám định kì đối với các bệnh mạn tính như: Tim mạch, đái tháo đường, thận..

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán xơ vữa động mạch

Để chẩn đoán xơ vữa động mạch, cần thăm khám lâm sàng và làm các xét nghiệm máu, chẩn đoán hình ảnh và các xét nghiệm khác. Đồng thời, khai thác tiền sử gia đình và tình trạng sức khỏe hiện có của người bệnh.

Tùy vào vị trí nghi ngờ xơ vữa động mạch và từng đối tượng bệnh nhân cụ thể mà bác sĩ sẽ có chỉ định phù hợp. Dưới đây là một số xét nghiệm cận lâm sàng có thể được sử dụng:

Xét nghiệm máu: Kiểm tra mức cholesterol, triglyceride, đường huyết, protein phản ứng C,…
Chẩn đoán xơ vữa động mạch não: Siêu âm xuyên sọ, chụp động mạch não, chụp CT Scan não, chụp MRI não.
Chẩn đoán xơ vữa động mạch mắt: Soi đáy mắt trực tiếp hoặc gián tiếp.
Chẩn đoán xơ vữa động mạch cảnh: Siêu âm Doppler màu động mạch cảnh, chụp CT mạch máu có cản quang.
Chẩn đoán xơ vữa động mạch thận: Siêu âm Doppler, chụp động mạch thận cản quang.
Chẩn đoán xơ vữa động mạch vành: Điện tâm đồ (thường, gắng sức, holter 24h…), siêu âm tim, chụp động mạch vành.
Chẩn đoán xơ vữa động mạch chủ: Chụp X-quang cản quang, chụp MRI, siêu âm mạch máu.
Chẩn đoán xơ vữa động mạch ngoại vi: Siêu âm Doppler màu mạch máu chi dưới, chụp động mạch cản quang, kiểm tra chỉ số mắt cá nhân - cánh tay (ABI).

Chẩn đoán sớm: Phương pháp chẩn đoán và điều trị xơ vữa động mạch não

Phương pháp điều trị hiệu quả

Tùy vào thể trạng bệnh nhân và mức độ nghiêm trọng của bệnh mà bác sĩ sẽ kê đơn thuốc và áp dụng những phương pháp điều trị phù hợp.

Thay đổi lối sống:

Giảm lượng chất béo tiêu thụ và tập thể dục thường xuyên.

Dùng thuốc:

Thuốc hạ cholesterol: Statin, fibrate, nhựa gắn acid mật;
Thuốc hạ huyết áp: Thuốc ức chế men chuyển ACE, thuốc chẹn thụ thể angiotensin (ARB), thuốc chẹn β;
Thuốc chống kết tập tiểu cầu (ngăn cục máu đông gây tắc nghẽn mạch): Aspirin, clopidogrel. Hoặc có thể sử dụng các thuốc chống đông máu như warfarin, heparin…

Xem thêm: Cần lưu ý gì khi dùng thuốc làm tan mảng xơ vữa động mạch?

Phẫu thuật: