Xơ phổi vô căn là gì? Nguyên nhân và cách điều trị xơ phổi vô căn

Xơ phổi vô căn (Idiopathic pulmonary fibrosis - IPF) là tình trạng phổi bị sẹo và việc thở ngày càng trở nên khó khăn. Một số phương pháp điều trị có thể giúp giảm xơ phổi vô căn, nhưng hiện tại không có phương pháp điều trị nào có thể ngăn chặn hoặc đảo ngược quá trình hình thành sẹo ở phổi.

Những dấu hiệu và triệu chứng của xơ phổi vô căn

Bạn có thể bị xơ phổi vô căn trong một thời gian dài mà không nhận thấy bất kỳ triệu chứng nào. Sau nhiều năm, vết sẹo trong phổi của bạn trở nên tồi tệ hơn và bạn có thể bị:

• Ho khan, ho dai dẳng không khỏi.
• Đau hoặc tức ngực.
• Chân bị sưng tấy lên.
• Ăn mất ngon.
• Khó thở, đặc biệt là khi bạn đi bộ hoặc làm các hoạt động khác.
• Cảm thấy mệt mỏi hơn bình thường.
• Đau khớp và cơ.
• Giảm cân không cần cố gắng.
• Ngón tay dùi trống, khi các đầu ngón tay và ngón chân của bạn rộng ra.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Gặp bác sĩ gia đình nếu bạn khó thở trong một thời gian hoặc bị ho hơn 3 tuần. Nếu có bất kỳ triệu chứng nào nêu trên xảy ra, bạn nên liên hệ ngay với bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn. Chẩn đoán và điều trị sớm sẽ giảm nguy cơ tăng nặng của bệnh và giúp bạn mau chóng hồi phục sức khỏe.

Những ai có nguy cơ mắc phải xơ phổi vô căn?

Xơ phổi vô căn có tỷ lệ ước tính từ 13 đến 20 trên 100.000 người trên toàn thế giới. Khoảng 100.000 người bị ảnh hưởng ở Hoa Kỳ và 30.000 đến 40.000 trường hợp mới được chẩn đoán mỗi năm.

Phần lớn bệnh nhân mắc phải xơ phổi vô căn là nam giới, hút thuốc lá và lớn tuổi.

Chỉ có một tỷ lệ nhỏ các trường hợp xơ phổi vô căn xuất hiện trong các gia đình. Xơ phổi vô căn thường xảy ra ở những người khoảng 70 đến 75 tuổi và hiếm gặp ở những người dưới 50 tuổi.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải xơ phổi vô căn

Nguy cơ mắc xơ phổi vô căn của bạn cao hơn nếu bạn hút thuốc hoặc có tiền sử gia đình mắc xơ phổi vô căn và nguy cơ này tăng theo độ tuổi. Các triệu chứng phổ biến nhất của xơ phổi vô căn là khó thở và ho. Một số người có thể không có triệu chứng lúc đầu, nhưng các triệu chứng có thể phát triển và trở nên tồi tệ hơn khi bệnh tiến triển.

Ngoài ra, bị trào ngược dạ dày thực quản, làm việc trong môi trường khói bụi hoặc có thói quen hút thuốc lá cũng là tiến triển nhanh tình trạng xơ phổi vô căn.

Nguyên nhân dẫn đến xơ phổi vô căn

Ở những người bị xơ phổi vô căn, các túi khí nhỏ trong phổi (phế nang) bị tổn thương và hình thành sẹo phổi. Điều này khiến phổi trở nên cứng lại và khiến oxy khó đi vào máu. Nguyên nhân dẫn đến xơ phổi thường không xác định được. Tuy nhiên, một số giả thiết được đặt ra là:

• Tiếp xúc với một số loại bụi, chẳng hạn như bụi kim loại hoặc gỗ.
• Nhiễm virus.
• Tiền sử gia đình mắc xơ phổi vô căn.
• Trào ngược axit.
• Hút thuốc.

Ở những người mang đặc tính nhạy cảm di truyền cao, tổn thương biểu mô hô hấp do khói thuốc lá, ô nhiễm không khí hít vào, dịch trào ngược từ dạ dày sẽ gây kích hoạt hệ thống viêm và các cơ chế chống oxy hóa, tế bào sợi lưu hành và kích hoạt đại thực bào. Các đường dẫn này gây mất cân bằng trong sự sản xuất các yếu tố gây xơ và chống xơ, dẫn đến sự kích hoạt các loại tế bào khác nhau (chủ yếu là tế bào nội mạc, tế bào biểu mô hô hấp, tế bào sợi), gây tổn thương chức năng và thay đổi sự tương tác giữa các tế bào sợi và quá trình xơ hóa. Các tế bào này tăng tiết các chất ngoại bào vào nhu mô phổi, mà sự co thắt của chúng dẫn đến biến dạng cấu trúc phổi và làm tổn hại đến quá trình trao đổi khí.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của xơ phổi vô căn

Chế độ sinh hoạt:

• Tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ trong việc điều trị.
• Duy trì lối sống tích cực, hạn chế sự căng thẳng.
• Liên hệ ngay với bác sĩ khi cơ thể có những bất thường trong quá trình điều trị.
• Thăm khám định kỳ để được theo dõi tình trạng sức khỏe, diễn tiến của bệnh và để bác sĩ tìm hướng điều trị phù hợp trong thời gian tiếp theo nếu bệnh chưa có dấu hiệu thuyên giảm.
• Bệnh nhân cần lạc quan. Tâm lý có ảnh hưởng rất lớn đến điều trị, hãy nói chuyện với những người đáng tin cậy, chia sẻ với những thành viên trong gia đình, nuôi thú cưng hay đơn giản là đọc sách, làm bất cứ thứ gì khiến bạn thấy thoải mái.
• Ngưng thuốc lá và tập luyện thể dục vừa phải.

Chế độ dinh dưỡng:

• Xây dựng chế độ dinh dưỡng hợp lý, đảm bảo cân bằng dinh dưỡng.
• Hạn chế những loại thực phẩm có hại như thức ăn nhanh, đồ chiên rán nhiều dầu mỡ,...

Phương pháp phòng ngừa xơ phổi vô căn hiệu quả

Để phòng ngừa bệnh hiệu quả, bạn có thể tham khảo một số gợi ý dưới đây:

• Ngừng hút thuốc nếu bạn hút thuốc.
• Tập thể dục thường xuyên.
• Đảm bảo bạn tiêm vắc xin cúm hàng năm và vắc xin phế cầu khuẩn – những bệnh nhiễm trùng này có thể nghiêm trọng hơn nếu bạn bị bệnh phổi.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán xơ phổi vô căn

Chẩn đoán hình ảnh

• X-quang ngực: Có thể cho thấy mô sẹo điển hình của bệnh xơ phổi, và nó có thể hữu ích để theo dõi diễn biến của bệnh và điều trị. Tuy nhiên, đôi khi chụp X-quang ngực có thể bình thường và có thể cần thực hiện thêm các xét nghiệm khác để giải thích cho tình trạng khó thở của bạn.
• Chụp cắt lớp vi tính (CT): Kết hợp các hình ảnh X-quang được chụp từ nhiều góc độ khác nhau để tạo ra hình ảnh cắt ngang của các cấu trúc bên trong cơ thể. Chụp CT độ phân giải cao có thể đặc biệt hữu ích trong việc xác định mức độ tổn thương phổi do xơ hóa phổi. Ngoài ra, một số loại xơ hóa có các kiểu đặc trưng.
• Siêu âm tim: Tạo ra các hình ảnh tĩnh về cấu trúc tim của bạn, cũng như cho thấy tim bạn đang hoạt động như thế nào. Thử nghiệm này có thể đánh giá lượng áp lực xảy ra ở phía bên phải trái tim của bạn.

Xét nghiệm chức năng phổi

Kiểm tra chức năng phổi. Một số loại xét nghiệm chức năng phổi có thể được tiến hành. Trong một bài kiểm tra gọi là phép đo phế dung. Các xét nghiệm khác có thể được tiến hành để đo thể tích phổi và khả năng khuếch tán của phổi.

• Đo oxy xung.
• Bài kiểm tra căng thẳng tập thể dục.
• Xét nghiệm khí máu động mạch.

Mẫu mô (sinh thiết)

Nếu các xét nghiệm khác không chẩn đoán được tình trạng, các bác sĩ có thể cần phải loại bỏ một lượng nhỏ mô phổi (sinh thiết). Sinh thiết sau đó được kiểm tra trong phòng thí nghiệm để chẩn đoán xơ phổi hoặc loại trừ các tình trạng khác. Mẫu mô có thể được lấy theo một trong những cách sau:

• Nội soi phế quản.
• Sinh thiết phẫu thuật.

Xét nghiệm máu: Xét nghiệm máu cần thiết để giúp xác định nguyên nhân gây xơ phổi.

Phương pháp điều trị xơ phổi vô căn hiệu quả

Hiện tại không có cách chữa khỏi xơ phổi vô căn, nhưng có một số phương pháp điều trị có thể giúp làm giảm các triệu chứng và làm chậm quá trình tiến triển của nó.

Phương pháp điều trị bao gồm:

• Bài tập phục hồi chức năng phổi.
• Các biện pháp tự chăm sóc, chẳng hạn như ngừng hút thuốc, ăn uống lành mạnh và tập thể dục thường xuyên.
• Thở oxy nếu tình trạng khó thở trầm trọng. Sử dụng oxy không thể ngăn chặn tổn thương phổi, nhưng nó có thể làm cho hơi thở dễ dàng hơn, ngăn ngừa hoặc giảm bớt các biến chứng do nồng độ oxy trong máu thấp.
• Ghép phổi – điều này phù hợp trong một số trường hợp, mặc dù phổi của người hiến tặng rất hiếm.
• Sử dụng thuốc để giảm tốc độ sẹo trở nên tồi tệ hơn, chẳng hạn như pirfenidone và nintedanib. Những loại thuốc này có thể giúp làm chậm quá trình xơ hóa phổi vô căn. Cả hai loại thuốc đã được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) phê duyệt. Nintedanib có thể gây ra tác dụng phụ như tiêu chảy và buồn nôn. Tác dụng phụ của pirfenidone bao gồm phát ban, buồn nôn và tiêu chảy. Thuốc kháng axit cũng có thể giúp ngăn axit dạ dày trào ngược vào phổi làm cho xơ phổi vô căn trở nên tồi tệ hơn.